Εγκυμοσύνη, τοξόπλασμα και γάτες

Από όλες τις ζωονοσογόνες ασθένειες, που μεταδίδονται δηλαδή από τα ζώα στον άνθρωπο, η τοξοπλάσμωση είναι η πιο γνωστή. Ωστόσο, υπάρχει μια τεράστια παρανόηση σχετικά με αυτήν την ασθένεια και το ρόλο που παίζει η γάτα στη μετάδοσή της στον άνθρωπο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…

Τι είναι η Τοξοπλάσμωση;

Η τοξοπλάσμωση είναι ένα νόσημα που προκαλείται από το πρωτόζωο Toxoplasma gondii. Είναι μια από τις πιο κοινές παρασιτικές ασθένειες και μπορεί να μολύνει σχεδόν όλα τα θερμόαιμα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των ζώων συντροφιάς και των ανθρώπων. Σύμφωνα με έρευνες, η συχνότητα μόλυνσης γατιών στη χώρα μας είναι μόλις 0,9% [1] και σπάνια προκαλεί σημαντικά κλινικά συμπτώματα σε αυτές ή οποιοδήποτε άλλο προσβεβλημένο ζώο.

Όλα τα αιλουροειδή, επομένως και η γάτα, είναι οι τελικοί ξενιστές του παρασίτου, πράγμα που σημαίνει ότι συμβάλλουν στην παραγωγή των ωοκύστεων του και στη διασπορά τους στο περιβάλλον. Αντίθετα, οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα, όταν μολυνθούν, είναι οι ενδιάμεσοι ξενιστές, δηλαδή φιλοξενούν το παράσιτο στην άωρη (ανώριμη) μορφή του.

Πως προσβάλλεται η γάτα από Τοξόπλασμα;

Μόλις μια γάτα φάει ένα προσβεβλημένο θήραμα (πχ. ποντίκι, σαύρα κτλ) ή ωμό/ανεπαρκώς μαγειρεμένο κρέας (πχ. μοσχάρι, αρνί, χοιρινό κτλ), τότε το παράσιτο εισέρχεται στο πεπτικό της σύστημα. Από εκείνη τη στιγμή χρειάζονται περίπου 3 έως 10 ημέρες για να παραχθούν τα αυγά (ωοκύστεις) του τοξοπλάσματος. Εν συνεχεία, οι ωοκύστεις θα αποβληθούν με τα κόπρανά της στο εξωτερικό περιβάλλον, πράγμα που συμβαίνει για συνολικά 2 έως 20 ημέρες σε όλη τη ζωή της γάτας. Σε αυτό το στάδιο, το παράσιτο δεν είναι μολυσματικό προς τον άνθρωπο. Πρέπει να παραμείνει στο περιβάλλον 2-4 ημέρες ώστε οι άωρες ωοκύστεις να γίνουν ώριμες (δηλαδή να μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο) και εφόσον η υγρασία και η θερμοκρασία είναι υψηλές.

Παράλληλα, το τοξόπλασμα εξαπλώνεται και πολλαπλασιάζεται μέσα στους ιστούς της γάτας, αλλά χάρη στην ανοσολογική της απόκριση (άμυνα του οργανισμού) η αναπαραγωγή του παρασίτου σταματά. Όμως, συνεχίζει να επιβιώνει στον οργανισμό της γάτας για την υπόλοιπη ζωή της προκαλώντας ανοσία. Μόλις η γάτα αποκτήσει ανοσία, δεν μπορεί να ξανακολλήσει τοξόπλασμα και εφόσον σταματά να παράγει ωοκύστες, δεν μπορεί να μολύνει το περιβάλλον.

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, κυρίως όταν η γάτα είναι σε πολύ νεαρή ηλικία ή βρίσκεται σε ανοσοκαταστολή (λευχαιμία, FIV κτλ), μπορεί να αποτύχει στην ανάπτυξη αποτελεσματικής ανοσολογικής απόκρισης και η συνεχής αναπαραγωγή του παρασίτου να οδηγήσει σε σοβαρή φλεγμονή και συμπτώματα όπως πυρετό, διάρροια, ανορεξία, εμετό, ληθαργικότητα, κρίσεις κ.ά.

Πως προσβάλλεται ο άνθρωπος από Τοξόπλασμα;

Ένας άνθρωπος είναι απίθανο να προσβληθεί από τοξόπλασμα απλά χαϊδεύοντας μια μολυσμένη γάτα, γιατί το παράσιτο δε βρίσκεται στο τρίχωμά της. Το ίδιο απίθανο είναι να προσβληθεί κάποιος από γρατζουνιές και δαγκώματα. Επίσης, οι οικόσιτες γάτες που δεν τρέφονται με ωμό κρέας και δεν κυνηγούν θηράματα, δεν διατρέχουν κανένα απολύτως κίνδυνο προσβολής. Οι συνηθέστεροι τρόποι μόλυνσης του ανθρώπου από τοξόπλασμα είναι:

• Κατανάλωση ωμού ή ατελώς ψημένου κρέατος
• Κατανάλωση άπλυτων ή όχι καλά πλυμένων φρούτων και λαχανικών
• Μέσω επαφής με μολυσμένο χώμα που περιέχει ώριμες ωοκύστεις

Ενώ, σε πιο σπάνιες περιπτώσεις μπορεί η μόλυνση να προκληθεί από:

• Κατανάλωση μολυσμένου νερού
• Κατανάλωση μη παστεριωμένου γάλακτος
• Εισπνοή ώριμων ωοκύστεων σε σωματίδια σκόνης (εξαιρετικά σπάνια)
• Κατάποση ωοκύστεων που έχουν περάσει στα κόπρανα μιας γάτας – αυτά δεν είναι άμεσα μολυσματικά και πρέπει πρώτα να παραμείνουν στο περιβάλλον για 2-4 ημέρες

Ο άνθρωπος λειτουργεί ως ενδιάμεσος ξενιστής του παρασίτου, πράγμα που σημαίνει ότι ενώ μπορεί να προσβληθεί δεν παράγει ποτέ ωοκύστεις. Το τοξόπλασμα μπορεί να επιβιώσει για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο σώμα του ανθρώπου (και άλλων ζώων), πιθανώς ακόμη και για μια ζωή. Ωστόσο, από όσους έχουν μολυνθεί πολύ λίγοι έχουν συμπτώματα επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα ενός υγιούς ατόμου συνήθως αποτρέπει το παράσιτο από την πρόκληση ασθένειας (ανοσία). Κυρίως νοσούν άτομα με ανοσοκαταστολή (λευχαιμία, AIDS, κ.α) και οι βλάβες μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορα σημεία του οργανισμού, όπως οφθαλμούς, νεφρά, αίμα, λεμφαδένες κλπ. Κίνδυνος υπάρχει για τις εγκύους καθώς και για τα έμβρυα. Γι’ αυτό τον λόγο ο προγεννητικός έλεγχος στις γυναίκες είναι πολύ σημαντικός.

Εγκυμοσύνη

Σε περίπου το 20-50% [2] των γυναικών που θα μολυνθούν από τοξόπλασμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, η μόλυνση θα μεταδοθεί στο έμβρυο. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμη και αν το έμβρυο έχει μολυνθεί, θα παραμείνει ασυμπτωματικό, αλλά σε μια μειοψηφία των περιπτώσεων η μόλυνση μπορεί να οδηγήσει σε άμβλωση, γενετικές ανωμαλίες, νευρολογικά προβλήματα ή οφθαλμικά προβλήματα. Ωστόσο, αυτά τα προβλήματα μπορούν να εμφανιστούν μόνο εάν μια γυναίκα προσβληθεί από τοξοπλάσμωση για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, ενώ η μόλυνση του ανθρώπου από το τοξόπλασμα είδαμε πόσο δύσκολο είναι να συμβεί από μια γάτα.

Η μόλυνση του εμβρύου κατά το 1ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι πιθανό να προκαλέσει την αποβολή του (από τις 1.000 αποβολές που παρατηρούνται στον άνθρωπο, οι 2-8 οφείλονται στην τοξοπλάσμωση [2]). Η μόλυνση του εμβρύου κατά το 2ο ή κατά το 3ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι πιθανόν να προκαλέσει σοβαρές αλλοιώσεις στους ιστούς του εμβρύου.

Στις γυναίκες που μολύνθηκαν έως και 6 μήνες πριν από τη σύλληψη, αναπτύσσεται ανοσία και το έμβρυο προφυλάσσεται από μελλοντικές μολύνσεις της μητέρας με το παράσιτο.

Πως μπορείτε να προφυλαχθείτε από το Τοξόπλασμα;

Ο κίνδυνος προσβολής από τοξόπλασμα μπορεί να ελαχιστοποιηθεί τηρώντας τα ακόλουθα προληπτικά μέτρα:

• Άτομα σε ομάδες “υψηλού κινδύνου” (πχ. έγκυες γυναίκες, άτομα με ανοσοκαταστολή, μικρά παιδιά) δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με την αμμοδόχο της γάτας ή να την καθαρίζουν

• Καθαρίστε την άμμο της γάτας σας σε καθημερινή βάση ή τουλάχιστον μέρα παρά μέρα. Το τοξόπλασμα δεν είναι μολυσματικό για 2-4 ημέρες μετά την αφόδευση της γάτας, οπότε αν καθαρίζετε συχνά δεν κινδυνεύετε, ακόμη κι αν τα κόπρανα της γάτας σας φέρουν το παράσιτο.

• Χρησιμοποιήστε πάντα γάντια μιας χρήσης όταν καθαρίζετε την άμμο και πλύνετε επιμελώς τα χέρια σας με σαπούνι και νερό μόλις τελειώσετε

• Καθαρίζετε τακτικά την αμμοδόχο της γάτας με σαπούνι και ζεστό νερό (για να σκοτωθούν τυχόν ωοκύστεις)

• Φορέστε γάντια όταν κάνετε κηπουρικές εργασίες και έρχεστε σε επαφή με χώμα στο οποίο πιθανόν να έχουν αφοδεύσει γάτες ή είναι μολυσμένο με ώριμες ωοκύστεις. Μετά από κάθε εργασία πλύνετε επιμελώς τα χέρια σας με σαπούνι και νερό

• Μην καταναλώνετε ποτέ ωμό ή ανεπαρκώς ψημένο κρέας. Η κατάψυξη του κρέατος στους -12°C έως -20°C για τουλάχιστον 3 ημέρες σκοτώνει ωοκύστεις που μπορεί να βρίσκονται στους ιστούς

• Πλύνετε πολύ καλά φρούτα και λαχανικά πριν τα καταναλώσετε. Μουλιάστε τα για αρκετή ώρα σε νερό με ξύδι για να σκοτωθούν τυχόν ωοκύστεις και ξεπλύνετέ τα με άφθονο νερό

• Όλες οι επιφάνειες και τα σκεύη προετοιμασίας τροφίμων πρέπει να καθαρίζονται πολύ καλά με σαπούνι και ζεστό νερό μετά την επαφή τους με ωμό κρέας και άπλυτα φρούτα και λαχανικά

• Αποφύγετε την κατανάλωση μη παστεριωμένου γάλακτος και νερού αγνώστου προελεύσεως

• Αν είστε έγκυος μην φέρετε στο σπίτι νέο γατάκι και μην έρχεστε σε επαφή με αδέσποτες γάτες

Πως μπορείτε να προφυλάξετε την γάτα σας από το Τοξόπλασμα;

Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, οι οικόσιτες γάτες που δεν τρέφονται με ωμό κρέας και δεν κυνηγούν θηράματα, δεν διατρέχουν κανένα απολύτως κίνδυνο προσβολής. Ωστόσο, μπορείτε να λάβετε κάποια επιπλέον μέτρα προστασίας για να εκμηδενίσετε κάθε πιθανότητα.

• Ταΐστε τη γάτα σας μόνο με εμπορικές τροφές εξειδικευμένες για γάτες

• Μην ταΐζετε ποτέ τη γάτα σας με ωμό κρέας, καθώς είναι η συνηθέστερη πηγή τοξοπλάσματος

• Κρατήστε την γάτα σας σε εσωτερικούς χώρους, ώστε να μην κυνηγήσει πιθανώς μολυσμένα θήραμα, όπως ποντίκια κτλ

• Αν έχετε αμμοδόχο σε εξωτερικό χώρο, καθαρίστε την καλά και καλύψτε την όταν δεν χρησιμοποιείται, για να μην πάνε άλλες (αδέσποτες) γάτες να αφοδεύσουν

Ο κίνδυνος απόκτησης τοξοπλάσμωσης από μια γάτα είναι εξαιρετικά σπάνιος και οι περισσότεροι άνθρωποι μολύνονται μέσω άλλων οδών. Με σωστή ενημέρωση και πρόληψη μπορείτε να προστατεύσετε τον εαυτό σας και την γάτα σας από το παράσιτο και να ζήσετε ξέγνοιαστα μαζί.

Με την συμβουλευτική καθοδήγηση του Αλέξανδρου Βαρδαξόγλου, DVM, Κτηνίατρου ΑΠΘ, τον οποίο ευχαριστούμε πολύ για την συμμετοχή του.

Παραπομπές:
[1] www.iatronet.gr
[2] Χαραλαμπίδης ΣΘ. Παρασιτικά Νοσήματα των Ζώων και του Ανθρώπου. Πρωτοζωώσεις, Ελμινθώσεις, Αρθροποδώσεις. University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2003.